Sunday, September 14, 2008

Көргөн көзүмө ишенбей...

Дакс тууралуу айтып бердим, отурукташкан элдерден бир шаар экинчисинен канчалык айырмаланышы мүмкүн экендигине андан болгону 20 чакырым түштүктөгү шаарга барганда ынамдым. Сал дө Беарн (Беарн дубанындагы туз кени), аты айтып тургандай, туз чыккан жерден өсүп-өнгөн. Шаарга кирип барганда Кочкордон кийин дароо Хивага келгендей эле болдум. Орто кылымдарда курулган кооз үйлөр же таштан салынган, же терезе, эшиктери бүт баск үлгүсүндө кызыл, жашыл, кочкул кызыл (бордо) түскө бойолгон. Жайында саякатчылардан тышкары, түбү ушул жактык тургундар агылып келишет. Бирок кышында мен бул жакка келбейт элем - эл азайып, дүкөндөрдүн көбү жабылып, жаан көп жаайт дешти. Мен шаардын 5-6 жол тогошкон көчөлөрүн видеого түшүрүп жатканда баласы менен өтүп бараткан бирөө жолтоо болбоюн деп жатып, тескерисинче мени буйдалтып койду. Ошого карабастан, бул тасмадан шаардын архитектуралык ар кылдуулугу жана көңүл көтөргөн кызыл-тазыл көркөмдүгүн көрө алабыз.

Биариц, курорттордун ханышасы

Франциялык баск шаарларынын эң коозу албетте Биариц. Миң уккандан бир көргөн деп, мен да барып көрдүм, алтургай суусуна да түштүм.

Аскаларга жабыштырыла курулган шаарга коңшу жерлерден жабылып эс алуучулар келип турушат, бирок чет элдиктер өтө аз. Себебин Жер ортолук деңизинин боюндагыдай эмес, жаан-чачындын көптүгү менен түшүндүрүштү. Киши аз болсо, кычкылтек көп болот деп шаар тургундары деле камырашпайт. Шаардын так борборунда эки пляж бар экен, пляжда бирок соодагерлер жок, тамак саткандарды да көрбөйсүз. Анткени, биринчиден, суу боюнда соода борборун ачууга же курулуш курууга эч кандай уруксат жок, экинчиден, шам-шум эткен тамагын алып алышкандар болгону менен, тамакты бул эл дасторкондо (ресторанда же үйдө) отуруп жеген тамакты гана тамак деп санашат.

Экинчи Дүйнөлүк согуштун катышуучуларына эстеликти көрүп, бул шаар нацисттик Германия басып алган Франциянын батыш жарымына киргенин эстедим кинчи жарымы нацисттердин колтугуна кирип алган Виши режимине караган). Француздар 28 панфиловчулардай кашык каны канганча аесуз согушкан эмес, бирок согушкандар албетте болгон. Алардын арасында баск мекенчилери (улутчулдарЫ) Союздаштар 1944-жылы Батыш фронтун ачканда жана бир жылдан кийин Парижди бошоткондо алдыңкы сапта туруп баатырдык менен согушушкан, себеби басктар, албетте, баатыр эл болгон.

Базарда ким бай ким кедей

Базар кайда да болсо базар, бирок Дакстын базарында бир да тачка тарткан өспүрүмдү, челкилдеген чакага суу куйуп алып сатып жүргөн жаш баланы көрбөйсүз, кайырчылар да жок. Кедейлер жок да! Киши башына кирешеси жылыга 30 миң долларды түзгөн дүйнөдөгү алтынчы эң бай өлкөдө бай менен кедейдин айырмасы дароо көзгө чагылбаган, көмүскө көрүнүш, бирок анын көмүскөлүгүнөн албетте бул айырмачылык жок болуп калбайт...

Дакстын базары:

Падышанын "гүлдестеси"

Бул тоголок жашыл "топту" жаңы жылдын алдында кесип алып, үйдө илип койсоңуз, үйүңүздө сөзсүз той болот, болгондо да үйлөнүү тою болот. Бул салтты түбү гаскон падыша Генри 4чүнүн ысмы менен байланыштырышат. Бул шарлар кеч күздө да жашыл бойдон турган бийик дарактарда өсөт экен.

Гүлдөр көргөзмөсү

Франциянын бүгүн да урааны "Liberté, égalité, fraternité" же "Эркиндик, теңдик, боордоштук", бирок байлар менен кедейлер түшүнүгү сакталып кала берген. Бир байды алалы, анын он чакты байыркы чеби, ак сарайы бар, бирок аларды кармап турганга көп акча керек. Же өкмөт жарытып жардам бербейт, ошондо ал бай акча топтош үчүн эмне кылат? Бир бай ушуга башы катып отуруп, акыры гүл көргөзмөсүн өткөрүүнү чечиптир. Жылыга жайында бир нече күнгө ал өз чебинин эшигин жана дарбазаларын гүл өстүрүүчүлөргө жана гүл алуучуларга ачат. Ошондой көргөзмөдө биз да болдук эле, анда чогуу көрөлү:

Франция жана арабдар, күтүүсүз жолугушуу

Акитандагы сапарыбызда "Керамика көргөзмөсү" деген жазууну көрүп калып, ал жакка барсак, көптөгөн араб, өзгөчө алжирдик көркөм өнөр чеберлеринин чоподон жасалган эмгектери ачык асман алдында коюлуптур. Бүтпөс революциялардын заманында түркөй бирөө малканага айландырган, кийин архитектуралык баалуулугу үчүн мамлекет өз колуна алган эски чиркөөдө жана анын айланасындагы майданда өтүп жаткан көргөзмөнүн көркүн ачып, араб музыкасы жаңырып жатты, жакындап барсак бул экен (видео):



Орустар менен кыргыздар деген сыяктуу эле француздардын арабдар менен алакасы албетте зор тема.Франсуздар араб жерлериндеги зордукчулдугу үчүн кечирим сураган экен, ал эми арабдар француздардан кечирим сураганын уккан жокмун. Магреб деп аталган Түндүк Африкадагы араб элдеринин өкүлдөрү Францияда калктын 10 пайызга жакынын түзөт. Арабдар менен мамиле кандай деген суроого бир француз аял "Арабдар биз менен миңдеген жылдардан бери аралаш жашаганын эске алышыбыз керек" деп кесе жооп берди.